آخرین شاخص‌­های اقتصادی ازبکستان

ازبکستان، با توجه به جایگاه محوری خود در نظام اقتصادی و صنعتی آسیای مرکزی در دوران اتحاد جماهیر شوروی و ظرفیت‌های منحصربه‌فرد در بخش صنعت، نیروهای کار متخصص، راه و ترابری و پشتوانه مالی، حتی در سال‌های پس از فروپاشی شوروی نیز تنها کشوری در منطقه آسیای مرکزی بود که از رشد مداوم تولیدات صنعتی (1990-1996) بازنماند. در سال‌هایی که تقریباً همه کشورهای برجای‌مانده از فروپاشی شوروی، هر یک به‌نوعی با مسائل اقتصادی عمده‌ای مواجه بودند، ازبکستان توانست ثبات و آرامش نسبی اقتصاد و چرخه تولیدات صنعتی خود را حفظ نماید. متوسط رشد اقتصادی سالانه این کشور در دو دهه اخیر نیز بیش از 7% بوده و در آخرین برآورد سالانه صندوق بین‌المللی پول، رشدی بیش از 5% را تجربه کرده است.

تولید ناخالص داخلی
در آخرین برآوردهای معتبر بین‌المللی پیرامون شاخص‌های اقتصادی کشور ازبکستان (2018)، ازبک‌ها با تولید ناخالص داخلی بالغ‌ بر 50.5 میلیارد دلار، در رتبه 86 از میان 222 کشور قرار گرفته‌اند. در برآورد کل صادرات به ارزش 10.5 میلیارد دلار رتبه 81 و در واردات نیز، باارزش 18.1 میلیارد دلار رتبه 85 را به خود اختصاص داده‌اند. سرانه تولید ناخالص داخلی آن 1532 دلار و سرانه صادرات و واردات این کشور به ترتیب 319 و 550 دلار محاسبه شده است. شاخص پیچیدگی اقتصادی، ازبکستان را در رتبه 85 جهان نشانده است. ازبک‌ها در یک دهه گذشته 70.9% رشد تولید ناخالص داخلی و 41.6% افزایش سرانه این تولید را تجربه کرده‌اند.

مبارزه با فساد
در حوزه شفافیت مالی و اقدامات مقابله با فساد نیز طی سال‌های اخیر رشد قابل توجهی را در ازبکستان شاهد بوده‌ایم. درحالی‌که در سال 2017 ازبکستان در رتبه 162 شاخص‌بندی سازمان شفافیت بین‌الملل (Transparency International) قرار داشت، در مدت کوتاهی توانست با اصلاحات کوتاه‌مدت این رتبه را در سال 2018 با 4 پله صعود به رتبه 158 برساند. در سال 2018 نیز با تداوم اصلاحات ساختاری و اعمال برخی رویه‌های شفافیت‌زا در امور اقتصادی این کشور، رتبه ازبکستان در سال 2019 با کسب امتیاز 25 (از 100) یک جهش دیگر را تجربه نموده و به رتبه 153 برسد. دولت ازبکستان هم‌اکنون نیز برنامه مدونی برای مبارزه با فساد در پیش گرفته است و پیش‌بینی می‌شود در بازه کوتاهی این رتبه جهش‌های دیگری را نیز تجربه کند.

شاخص آسانی انجام کسب‌و‌کار
بزرگ‌ترین جهش سال‌های اخیر را در ازبکستان می‌توان در زمینه شاخص‌ آسانی انجام کسب‌و‌کار (Ease of doing business index) مشاهده کرد. درحالی‌که این جمهوری در سال 2017 در رتبه 87 (از میان 190 کشور) قرار داشت، با اصلاحات اعمال شده در قوانین و مقررات داخلی و نیز رشد مناسب کسب‌و‌کارهای داخلی، این شاخص با نخستین جهش در سال 2018 به رتبه 74 رسید. بر اساس آخرین گزارش ارائه شده توسط گروه بانک جهانی، ازبکستان در سال 2020 با یک جهش دیگر در رتبه 69 جهان ایستاده است. این کشور همچنین بر اساس این گزارش در زمره 20 کشور اول جهان به لحاظ ارتقاء فضای کسب‌و‌کار قرار گرفته است. در همین حال ازبکستان رتبه هشتم جهانی را در شاخص ثبت کسب‌و‌کار (Business Registration) کسب نموده است.

شاخص ریسک اعتباری
سازمان بین‌المللی همکاری اقتصادی و توسعه با بررسی 200 کشور جهان به لحاظ شاخص‌های ریسک اعتباری (Credit Risk)، این کشورها را در 8 گروه تقسیم‌بندی می‌کند. در این رتبه‌بندی، گروه هشتم بالاترین ریسک اعتباری را داشته و طبیعتاً گروه نخست، از پایین‌ترین ریسک برخوردار است. بر اساس گزارش سال 2019 و 2020 این سازمان بین‌المللی، ازبکستان که در سال‌های 2017 و 2018 در گروه ششم به لحاظ این شاخص قرار داشت، در سال 2019 و 2020 با یک پله ارتقاء در گروه پنجم جای گرفت. این به معنای ارتقاء قابل‌توجه جایگاه ازبکستان به‌عنوان یک شریک بین‌المللی محسوب می‌شود.

شاخص‌های توسعه انسانی
شاخص‌های توسعه انسانی که ترکیبی از فاکتورهای اقتصادی و اجتماعی است در ازبکستان رشد ملموسی را تجربه کرده است. این شاخص که توسط برنامه توسعه سازمان ملل متحد(UNDP) تهیه می‌شود، بر اساس مؤلفه‌هایی نظیر نرخ فقر، نابرابری‌ها، منابع درآمدی، تحصیل، سرانه سلامت، جریان تجارت و … محاسبه می‌شود. ازبکستان درحالی‌که در سال 2015 امتیاز 0.696 را کسب کرده بود، در سال 2016 به امتیاز 0.701 و در سال 2019 به سطح 0.707 رسیده است. بر این اساس ازبکستان به لحاظ شاخص‌های توسعه انسانی در رتبه 108 جهان قرار گرفته است.

شاخص‌های تجاری و مالی
بر اساس گزارش‌های رسمی 67.8 درصد از تولید ناخالص داخلی ازبکستان را صادرات و واردات تشکیل می‌دهد. جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) نیز در این کشور معادل 1.2 درصد تولید ناخالص داخلی بوده است. البته پیش‌بینی می‌شود با حجم عظیم سرمایه‌گذاری‌های خارجی که طی یک سال اخیر به این کشور هدایت شده‌اند، این شاخص ارتقاء قابل توجهی بیابد. جریان سرمایه بخش خصوصی 1.3- درصد از تولید ناخالص داخلی بوده و جریان حواله‌های ارسالی به این کشور 3.03 درصد تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد.

مهم‌ترین اقلام صادراتی
مهم‌ترین اقلام صادراتی ازبکستان شامل طلا (2.49 میلیارد دلار)، تولیدات هیدروکربنی (2.45 میلیارد دلار)، پنبه و اقلام نساجی (726 میلیون دلار)، مس (510 میلیون دلار) و محصولات پلیمری (432 میلیون دلار) است و اقلام وارداتی عمده آن را قطعات خودرو (892 میلیون دلار)، اقلام بسته‌بندی شده پزشکی (660 میلیون دلار)، محصولات پتروشیمی (505 میلیون دلار)، ماشین‌آلات (399 میلیون دلار) و قطعات ماشین‌آلات نساجی (389 میلیون دلار) تشکیل داده است.

مهم‌ترین شرکای تجاری
در میان طرف‌های مبادلاتی ازبکستان، در بخش صادرات، کشور سوئیس با 2.48 میلیارد دلار در رتبه نخست قرار دارد و پس از آن، به ترتیب چین (با 2.24 میلیارد دلار)، روسیه (با 1.64 میلیارد دلار)، قزاقستان (با 1.22 میلیارد دلار) و ترکیه (با 882 میلیون دلار) قرار گرفته است. بیشترین واردات این کشور نیز به ترتیب از چین (با 3.78 میلیارد دلار)، روسیه (با 3.33 میلیارد دلار)، کره جنوبی (با 2.09 میلیارد دلار)، قزاقستان (با 1.6 میلیارد دلار) و ترکیه (با 997 میلیون دلار) بوده است.

توپولوژی
نزدیک به 46% حوزه سرزمینی ازبکستان را دشت‌ها و ارتفاعات تشکیل می‌دهد و 41% آن پوشیده از صحرا و واحه‌ها است. 3% آن از جنگل‌ها و مناطق محافظت‌شده تشکیل شده و 10% جغرافیای برای کشاورزی و زراعت مناسب است. کشاورزی در ازبکستان عموماً به صورت آبیاری است (حدود 95%) و این کشور، با توجه به منابع آبی فراوان خود، در تأمین آب بخش کشاورزی و باغداری با مشکلی مواجه نیست.

شاخص‌های جمعیتی
ازبکستان با نزدیک به 33 میلیون نفر، پس از روسیه و اوکراین، پرجمعیت‌ترین کشور در میان کشورهای مستقل هم‌سود (سی. آی. اس.) و دارای بیشترین جمعیت از میان 5 کشور آسیای مرکزی است. تراکم جمعیت ازبکستان 70.6 نفر در هر کیلومترمربع بوده و 50.6% جمعیت آن در شهرها و 49.4% مردم نیز در روستاها زندگی می‌کنند. 56% جمعیت ازبکستان زیر 25 سال و 34% آن زیر 15 سال است. 56.7% نیروی کار فعال آن را مردان و 43.3% آن را نیز زنان تشکیل می‌دهد. نرخ افزایش جمعیت این کشور، از ابتدای استقلال در سال 1991 تاکنون همواره مثبت و عموماً بالای 1.5% بوده است.

شاخص‌های اشتغال
بر اساس اعلام رسمی دولت ازبکستان، بیش از 13 میلیون نفر از جمعیت ازبکستان در مشاغل ثابت فعالیت دارند. همچنین تعداد افراد متقاضی کار 2.7 میلیون نفر اعلام شده است. در سال‌های اخیر، دولت ازبکستان در حال برنامه‌ریزی برای کاستن از این تعداد و تدارک فرصت‌های جدید اشتغال بوده است. یکی از ویژگی‌های ازبکستان، نیروی کار ارزان است. حداقل دستمزد ماهانه در این کشور، به‌طور متوسط کمتر از 15 دلار بوده و حتی برای شاغلان بخش عمومی و خصوصی از حدود 40 دلار آغاز می‌شود. با توجه به این شرایط، حدود 2.5 میلیون نفر از ازبک‌ها به‌عنوان مهاجران کاری در فدراسیون روسیه و سایر کشورها به سر می‌برند. برخی برآوردها، تا 15% تولید ناخالص ازبکستان را مربوط به درآمد ارزی این مهاجران دانسته‌اند.

گزارش اختصاصی سبد طلایی ایرانیان